چرا از مار می‌ترسیم؟

جالب است که بدانید ترس از مار در لیست صدتایی “صد ترس رایج میان انسان‌ها” در رتبه‌ی دوم قرار گرفته؛ پس افراد کمی نیستند که از مار می‌ترسند. یکی از دغدغه‌های افراد در سفرهای طبیعت‌گردی هم برخورد با مار است؛ به خصوص در مناطق جنگلی و کویری که همیشه تصویری ناشی از دیدن فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی در ذهن‌مان داریم. با این تصور ذهنی منتظریم که با هر قدمی که برمی‌داریم ماری از زیر بوته و یا تپه‌ای شنی بیرون بیاید و نیش‌مان بزند. اغلب هم مارها را به خاطر ظاهر خونسرد و ترسناکی که دارند موجوداتی مکار و حیله‌گر می‌بینیم. اما بیایید برای یک بار سعی کنیم که با ترسمان کنار بیاییم و ببینیم چرا از مار می‌ترسیم.

قبل از هرچیز بد نیست بدانید احتمال کشته شدن با نیش مار کمتر از کشته شدن با رعد و برق است و جالب است که بدانید بیش از 90 درصد مردم بر اثر مارگزیدگی نمی‌میرند بلکه ترس و وحشتی که بعد از مارگزیدگی دارند باعث مرگشان می‌شود.

ریشه ترس از مار از کجاست؟

یادمان باشد که ترس ما از مار ریشه در فرایند تکاملی‌مان دارد. اجداد نخستین ما برای حفاظت از خودشان باید توانایی تشخیص مارها در یک چشم به هم زدن را یاد می‌گرفتند. همین یکی از عواملی بود که به بقای ما در دوران پیش از تاریخ کمک می‌کرد. پس اگر در ناخودآگاه‌مان از مار می‌ترسیم، اصلا ایرادی ندارد.

آشنایی بیشتر با مار

همیشه شناخت بیشتر از یک چیز، باعث می‌شود کمتر از آن بترسیم. شاید باورتان نشود اما مارها هم چندان علاقه‌ای ندارند که با انسان‌ها برخورد کنند و ترجیح می‌دهند کمترین برخوردی با انسان داشته باشند. شاید فکر کنید که اگر ماری را در کویر دیدید، به دنبالتان می‌آید تا شما را نیش بزند اما به هیچ‌وجه مار به دنبال انسان نمی‌افتد.

همه‌ مارها سمی هستند؟

مارها براساس تقسیم‌بندی کلی به سه نوع سمی، نیمه‌سمی و غیر سمی طبقه‌بندی می‌شوند که معیارهایی برای تشخیص سمی بودنشان وجود دارد. اما از آنجایی که طبیعت همیشه با استثنا همراه است هیچ‌وقت نمی‌توانیم بگوییم که دقیقا مارهای سمی با چه ویژگی‌هایی شناخته می‌شوند. به طور مثال خانواده‌ی بزرگ افعی‌‌ها در ایران با سر مثلثی شکلشان و همینطور مردمک چشم عمودی‌شان شناخته می‌شوند. اما کفچه ماری در ایران می‌شناسیم که در تصور عموم به اشتباه از آن به عنوان مار کبرا یاد می‌کنیم. این مار با اینکه ماری سمی است اما مردک چشمش بیضی شکل است.

چرا ممکن است ماری نیش‌مان بزند؟

فرض کنید یک نفر اذیت‌تان کند، شما چه عکس‌العملی نشان می‌دهید؟ مسلما ناراحت و یا عصبانی می‌شوید. مارها هم درست مثل سایر جانوران باید در مقابل خطرات و تهدیدات در طبیعت از خودشان دفاع کنند. معمولا مارهای سمی فرار نمی‌کنند و در مقابل خطر، با نیش زدن یا پرتاب نیش از خود دفاع می‌کنند. اما مارهای غیر سمی با گاز گرفتن از خود دفاع می‌کنند.

محل نیش مار

محل نیش مارهای سمی به صورت دو سوراخ یا یکی که همراه با زخم است دیده می‌شود اما مارهای غیر سمی اگر گاز بگیرند ردیف هلالی روی پوست به جا می‌گذارند. 

اگر مار دیدیم چه کنیم؟

در سفرتان به جنگل‌ یا کویر ممکن است این سوال برای‌تان پیش می‌آید که اگر مار در فاصله‌ای نزدیک دیدیم چه کنیم؟ اولین چیزی که باید به یاد داشته باشید این است که به ندرت اتفاق می‌افتد مار ببینید، مگر این‌که به محیط زندگی‌اش نزدیک شوید و یا به عبارت دیگر به محل زندگی‌اش تجاوز کنید. نکته‌ی بعدی که باید یادتان باشد این است که به محض مشاهده‌ی مار سعی کنید که فاصله‌ای 70 سانتی متری با مار داشته باشید و یا حتی دورتر بایستید. اصلا نترسید، مار وقتی ببیند که شما کاری ندارید حمله نمی‌کند. فقط ممکن است حالت تهاجمی به خودش بگیرد و با صدای “فیس فیس” یا نحوه‌ی ایستادنش هشدار دهد. به طور کلی توصیه‌هایی برای مواجه شدن به مار وجود دارد که در مطلب «در مواجهه با مارها چه کنیم؟» آن‌ها را نوشته‌ایم.

اگر در کویر راه بروم و زیر پایم مار باشد چه کار کنم؟

شاید بعضی از شما فکر کنید که در سفرهای کویری و به هنگام پیاده‌روی روی تپه‌های شنی، مار زیر پایتان و لابلای شن‌ها باشد و با پا گذاشتن رویشان نیش‌تان بزند. این ترسی‌ است که بیشتر اوقات با مسافران کویری همراه است. اما اگر بدانید که مارها در زیر شن‌ها نمی‌مانند خیالتان راحت می‌شود. در کل ماسه‌ها فضای مناسبی برای مارها نیستند و در تپه‌های ماسه‌ای و شیب‌دار هم نیستند، به همین خاطر است که کمپ‌های کویری را روی تپه‌های ماسه‌ای برپا می‌کنند.

آیا همیشه مارها را در سفر‌های کویری می‌بینیم؟

تصور اشتباهی است که فکر کنید مارها را همیشه در کویر می‌توانید ببینید. یادتان باشد مارها موجودات خونسردی هستند و به هنگام شروع زمستان به خفتگی می‌روند. تقریبا از دهم آبان‌ماه تا اواخر اسفند کمتر می‌توانیم ماری در کویر ببینیم. اگر مارها در مدت زمان طولانی در هوای سرد و کمتر از 4درجه سانتی‌گراد باشند ممکن است که بمیرند، به خاطر همین در فصول سرد سال ترجیح می‌دهند که در حفره‌ای بی حرکت و غیرفعال باشند. پس فکرش را نکنید که به هنگام کویر گردی‌تان هر لحظه مار ببیند، مگر اینکه به همان حفره‌ها نزدیک شوید.

خفتگی در مارها چیست؟

به هنگام رسیدن فصل زمستان، مارها به خفتگی می‌روند. یعنی در جایی ساکت و آرام بی حرکت هستند و غیر فعال می‌مانند.

نکات مهم در سفرهای کویری و جنگلی

• پیشنهاد می‌شود در سفرهای کویری، چادرتان را در تپه های ماسه ای برپا کنید.
• پوشیدن گتر یا کفش ساقدار نیز شما را از خطر مارگزیدگی در امان می‌دارد.
• اگر در چادر هستید، کفش‌های‌تان را هم با خود به داخل چادر ببرید. گذاشتن کفش بیرون از چادر جای مناسبی برای استراحت مار است.
• مارها به خاطر خونسرد بودن‌شان در بوته‌ها و زیر سنگ‌ها که مثل سایبان است، استراحت می‌کنند. تلاش کنید که از آن‌ها دور باشید.
• به هنگام قدم زدن، پاهایتان را از روی زمین بلند کنید و قدم بردارید.
• اگر با مار کوچکی هم ملاقاتی داشتید، به هیچ‌وجه فکر نکنید که آزارش به کسی نمی‌رسد. بعضی از مارهای سمی هم هستند که با جثه‌ کوچک‌شان قابلیت کشتن فرد بالغی را دارند. پس سعی کنید فاصله‌ی 70 سانتی‌متری را فراموش نکنید.

 اگر مار نیشمان زد چه کنیم؟

با همه‌ی توضیحاتی که داده شد، ممکن است گاهی اوقات به خاطر شیطنت بعضی از افراد یا به صورت کاملا اتفاقی با مار برخورد کنند و مار هم در دفاع از خودش، حمله کند و نیش بزند. در چنین مواقعی چند کار را می‌توانیم انجام دهیم:

• حفظ آرامش یکی از اصلی‎ترین نکاتی است که باید به هنگام مارگزیدگی به یاد داشته باشیم. با استرس، سرعت گردش خون در بدن بالا می‌رود و ممکن است زهر مار در بدن زودتر پخش شود. یادتان نرود همان‌گونه که در ابتدا اشاره شد، 90 درصد افراد مارگزیده به خاطر استرس و وحشت می‌میرند.
• محل گزش مار را ببینید. اگر به صورت دو نقطه بود، مار سمی است اما اگر دو ردیف هلالی روی پوست برجا مانده خیالتان راحت باشد که مار غیر سمی است.
• سوزش، تورم، قرمزی محل، تهوع، استفراغ، سرگیجه، کاهش فشار خون، ضعف و بسیاری علائم دیگر ممکن است در اثر گزش مار سمی ایجاد شود.
• مکیدن جای نیش بر روی بدن، برخلاف تصور عموم کار درستی نیست. به جای این کار باید از نوار یا باندی استفاده کنید. با باند دو یا سه سانتی‌متر بالاتر از محل گزش را محکم ببندیم تا گردش خون در آن ناحیه از بدن کند شود و سم مار دیرتر به بقیه‌ی نقاط بدن برسد.
•  یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانیم به هنگام مارگزیدگی انجام دهیم این است که سعی کنیم خصوصیات ظاهری مار را به یاد داشته باشیم. رنگ پوست مار و همین‌طور جثه‌ مار کمک بزرگی می‌کند که در انتخاب پادزهر تصمیم بگیریم. البته سخت است که در آن شرایط بحرانی خصوصیات فیزیکی مار را به یاد داشته باشیم، با این حال یکی از نکات خوبی‌ است که در بهبود فرد مارگزیده کمک می‌کند.
• به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید و یادتان باشد که هر گزشی سمی نیست و بیشتر اوقات سم مار به طول کامل وارد بدن شخص مارگزیده نمی‌شود.
• در سفرهای طبیعت‌گردی‌تان به همراه داشتن یک چوب‌دستی(یا باتوم) می‌تواند کمک‌تان کند. حرکت باتوم باعث دور کردن مار از سر راه شما می‌شود.
• همیشه یادتان باشد که هشیار بودن در طول سفر یکی از بهترین کارهایی است که می‌توانید برای جلوگیری از به خطر افتادن انجام دهید. هشیار باشید و با دقت راه بروید. قبل از اینکه سفرتان را شروع کنید بدانید که مارها معمولا در کجا استراحت می‌کنند و در چه فصلی بیشتر دیده می‌شوند. اگر بتوانید هشیاری خودتان را بالا ببرید، احتمال برخورد با مارها هم کمتر است.

نقش‌ مارها در طبیعت چیست؟

یادمان نرود که مارها در سیستم محیط زیست ما ارزشمند هستند. هنوز هم در بعضی از روستاها، مار به عنوان برکت و نگهبان خانه در نظر گرفته می‌شود. از آنجایی‌که این‌که مارها دشمن اصلی موش و سایر جانوران موذی هستند و هرجا که مار باشد موشی در کار نیست؛ در گذشته روستاییان با قرار دادن ظرف شیر در سر راه مارها از آن‌ها به نوعی تشکر می‌کردند.