معرفی کامل قله تفتان و راهنمای صعود

معرفی کامل قله تفتان و راهنمای صعود

قله تفتان، که با ارتفاعی معادل 4050 متر از سطح دریا به عنوان بلندترین قله استان سیستان و بلوچستان و یکی از قله های سیمرغی ایران شناخته می‌شود، در دسته کوه‌های آتشفشانی قرار دارد. این قله در نزدیکی شهر خاش واقع شده و دسترسی به آن از این شهر بسیار آسان است. با وجود ارتفاع قابل توجه خود، به‌دلیل شرایط اقلیمی گرم و خشک، تنها در برخی از ماه‌های سال پوشیده از برف و یخ می‌شود.

کوه تفتان دارای چند قله اصلی و بلند است. در طول سال‌ها، ارتفاع این کوه به اشتباه ۴۰۵۰ متر تخمین زده می‌شد، اما با استفاده از ابزارهای مدرن، این برآورد اصلاح شده است.

قله‌های این کوه در یک نوار به طول ۱۲ کیلومتر پراکنده شده‌اند و شامل چهار قله با سه دهانه آتشفشانی است. مهم‌ترین قله این کوه با نام مادر کوه شناخته می‌شود و شهرت آن به دلیل نزدیکی به دهانه‌های آتشفشانی و خروج گازهای گوگرد است. ارتفاع قله مادرکوه حدود ۳۹۲۰ متر برآورد شده است.

در شرق و شمال شرقی مادرکوه، با فاصله‌ای بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر، دو قله دیگر به نام‌های قله صبح و قله زیارت یا چهل تن قرار دارند که ارتفاع آنها چندان متفاوت از مادرکوه نیست و به همین دلیل کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. بر اساس اندازه‌گیری‌های GPS، ارتفاع قله زیارت بین ۳۹۳۰ تا ۳۹۴۰ متر تخمین زده می‌شود و به این ترتیب، قله زیارت به عنوان بلندترین قله تفتان شناخته می‌شود. قله اصلی و شناخته‌شده آن، چهل تن که به نام کوه زیارت نیز شناخته می‌شود و نام آن از یک افسانه قدیمی نشأت گرفته که بر اساس آن چهل سالک مذهبی در این مکان گم شده‌اند.

تفتان همچنین دارای دو شاخک است. قله‌های ذکر شده در شاخک جنوب شرقی واقع شده‌اند. اما یک قله بلند دیگر به نام نرکوه در شاخک شمال غربی و فاصله‌ای حدود ۱.۵ کیلومتر از مادر کوه قرار دارد و کمتر صعود می‌شود. ارتفاع نرکوه نیز در حدود ۳۹۲۵ تا ۳۹۳۰ متر است. جالب است که عدد ۳۹۴۱ متر بر روی تابلو قله تفتان درج شده، در حالی که دستگاه‌های GPS با ثبت داده‌های کوهنوردان، ارتفاع‌های کمتری را نشان می‌دهند.

نقطه شروع مسیر اصلی صعود به قله تفتان، اردوگاه دره گل در غرب کوه است که ارتفاعی معادل ۲۵۱۰ متر دارد. بنابراین، برای صعود به قله تفتان، باید بیش از ۱۴۰۰ متر ارتفاع را طی کنید.

در نزدیکی این قله‌ها، سه دریاچه به نام دریاسر وجود دارد. دریاچه‌های شمالی کوه عمیق نیستند و آب شیرین دارند، در حالی که دریاچه دیگر عمیق‌تر و آب شور است. همچنین، چندین رودخانه در مسیر دسترسی به قله‌ها وجود دارند که برخی از آن‌ها به‌صورت فصلی جریان دارند. از رودخانه‌های معروف این منطقه می‌توان به لادیز و گزد اشاره کرد که در فصل‌های پربارش آب فراوانی دارند، اما در سایر زمان‌ها به‌طور کامل خشک می‌شوند. علاوه بر این، چشمه‌های گوگردی و آب شیرین نیز در اطراف کوه و قله‌های آتشفشانی قرار دارند.

کوه تفتان با نمایی شبیه به زین اسب، یکی از نقاط برجسته جغرافیایی ایران به شمار می‌آید. این قله به دلیل قرار داشتن سه دهانه آتشفشانی در بالای خود، اهمیت ویژه‌ای دارد. آثار گدازه‌های آتشفشانی که به جا مانده‌اند، مساحتی حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مربع را در بر می‌گیرند. هرچند لایه‌های خاکستر در این منطقه قابل توجه نیست، اما ویژگی‌های خاص تفتان آن را از دیگر قله‌ها متمایز می‌کند.

یکی از جذابیت‌های این قله، بخارهای گوگردی است که از فاصله ۱۰۰ کیلومتری نیز قابل مشاهده هستند. این گازها دارای خطرات جدی هستند و با ترکیب آن‌ها با آب، اسید سولفوریک تولید می‌شود که به عنوان تیز آب سلطانی شناخته می‌شود و به شدت سمی است.

کوه تفتان در واقع از رشته کوه آتشفشانی سلطان کوه در پاکستان منشعب شده و سال‌هاست که به حالت خاموشی رفته است. آخرین فعالیت آتشفشانی این قله به حدود ۶۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد. نام تفتان نیز از واژه محلی تپت نشأت می‌گیرد که معنای گرما را دارد و نشان‌دهنده ویژگی آتشفشانی و حرارتی این منطقه است.

مسیرهای صعود به قله تفتان

قله تفتان دارای چندین مسیر متفاوت برای صعود است. از میان این مسیرها، می‌توان به مسیر روستای ترشاب در جنوب، مسیر روستای تمین در شمال و مسیر دو راهی سنگان در جبهه شمال‌شرقی اشاره کرد. با این حال، محبوب‌ترین و ساده‌ترین مسیر صعود به قله، مسیر اصلی از سمت غرب محسوب می‌شود که به مسیر پناهگاه یا مسیر دره گل نیز شناخته می‌شود. دسترسی به این مسیر از طریق روستای کوشه و اردوگاه دره گل امکان‌پذیر است.

صعود به تفتان از هر مسیری به جز سمت غرب می‌تواند بسیار طولانی و طاقت‌فرسا باشد، زیرا روستاها معمولاً فاصله زیادی از کوه دارند و برای رسیدن به پای قله ناچارید مسافت چشم‌گیری را از جاده طی کنید. به همین خاطر، اغلب کوهنوردان، به ویژه کسانی که محلی نیستند، تنها از مسیر غربی استفاده می‌کنند.

طول مسیر اصلی از اردوگاه دره گل تا قله مادرکوه حدود ۹ کیلومتر است. در میانه این مسیر، پناهگاه صبح واقع شده که در ارتفاع ۳۲۵۰ متری قرار دارد. برای رسیدن به پناهگاه صبح، دو گزینه وجود دارد:
1. مسیر اول: این مسیر دارای دست به سنگ بوده و از دره‌ای به نام تنگ گلو عبور می‌کند.
2. مسیر دوم: این گزینه کمی طولانی‌تر است و با دور زدن تنگ گلو از طریق دشتی به نام دشت ذغال به سمت بالا می‌رود، که بیشتر آن به صورت کوه‌پیمایی انجام می‌شود.

ادامه مسیر تا قله نیز اغلب دارای پاکوب‌های مناسب است، اگرچه برخی نقاط آن دارای شیب قابل توجهی هستند.

 راهنمای صعود به تفتان از مسیر پناهگاه

برای آغاز صعود به تفتان از جبهه غربی، ابتدا باید به شهرستان خاش که نزدیک‌ترین شهر به کوه تفتان است، بروید. پس از رسیدن به خاش، مسیر خود را به سمت شمال این شهرستان ادامه دهید و وارد جاده‌ای شوید که شما را به دامنه غربی کوه می‌برد. بعد از طی حدود 20 کیلومتر در این جاده، تابلوی بزرگی را مشاهده خواهید کرد که به شما نشان می‌دهد چگونه می‌توانید به پناهگاه دسترسی پیدا کنید. این جاده در نهایت شما را به روستای دره گل خواهد رساند، که نقطه آغاز صعود شما است.

 ارتفاع و امکانات روستای دره گل

روستای دره گل در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا قرار دارد و به عنوان محل آغاز صعود کوهنوردان شناخته می‌شود. این روستا امکانات اولیه‌ای برای شب‌مانی و اسکان دارد. برخی از ساکنان محلی، منازل خود را به صورت اجاره‌ای برای کوهنوردان در اختیار می‌گذارند. همچنین، آب چشمه‌های اطراف این منطقه برای استفاده کوهنوردان مناسب و قابل دسترس است.

مسیر صعود تا پناهگاه صبح

مسیر صعود به پناهگاه صبح، که به طور کلی دارای شیب متوسطی است، از دره‌ای به نام تنگ گلو عبور می‌کند و مناظر کوهستانی بی‌نظیری را به نمایش می‌گذارد. این مسیر سرشار از زیبایی‌های طبیعی بوده و فرصتی عالی برای لذت بردن از طبیعت را فراهم می‌آورد.

پس از عبور از تنگ گلو، مسیر به ناحیه‌ای باریک و شنی تبدیل می‌شود، که در ادامه به یک منطقه نسبتاً هموار می‌رسد. در اینجا، شما باید از یالی که در سمت چپ قرار دارد، خود را به سمت بالا هدایت کنید تا به پناهگاه صبح برسید. این مسیر به‌طور کامل پاکوب بوده و با فلش‌ها و نشانه‌های راهنما به‌خوبی مشخص شده است. پس از حدود ۳ تا ۴ ساعت کوه‌پیمایی، نهایتاً به مقصد خواهید رسید.

برای شروع صعود خود را از روستای دره گل آغاز کنید. در مراحل اولیه، مسیر شما از کنار یک نهر آب می‌گذرد. اگرچه آب این نهر قابل شرب نیست، در طول مسیر چشمه‌ای به نام “آب خوش” وجود دارد که آب آن قابل استفاده و نوشیدن است.

پس از حدود ۲ تا ۳ ساعت‌ کوهپیمایی، به ورودی تنگ گلو خواهید رسید. این ناحیه شامل تخته‌سنگ‌ها و گذرگاه‌های باریک است که نیاز به دقت و احتیاط بیشتری دارد. در این بخش، ممکن است نشانه‌هایی از گازهای گوگرد را مشاهده کنید، بنابراین توصیه می‌شود که ماسک ضدگوگرد را به همراه خود داشته باشید تا در حین عبور از این ناحیه، مشکلی برای شما پیش نیاید.

پناهگاه صبح

پناهگاه صبح در ارتفاع ۳۲۲۸ متری از سطح دریا واقع شده و به‌عنوان یکی از نقاط کلیدی برای کوهنوردان قبل از صعود به قله تفتان به شمار می‌آید. این پناهگاه به‌عنوان مکانی امن و راحت برای استراحت، دارای امکاناتی نظیر اتاق‌های کوچک، سرپناه‌هایی برای جلوگیری از بارش باران و مخازن آب است. قابل ذکر است که آب موجود در پناهگاه شیرین و قابل نوشیدن است، اما توصیه می‌شود که قبل از آغاز صعود، مقدار کافی آب آشامیدنی با خود به همراه داشته باشید.

در نزدیکی پناهگاه، چشمه‌هایی از آب گرم و گوگردی وجود دارد. هرچند که آب این چشمه‌ها برای شرب مناسب نیست، اما زیبایی و جذابیت چشمگیری به منطقه بخشیده است.

بسیاری از کوهنوردان تصمیم می‌گیرند شب را در این پناهگاه بگذرانند تا روز بعد با انرژی و آمادگی بیشتری به سمت قله حرکت کنند. زمان لازم برای صعود به قله از پناهگاه تقریبا ۳ تا ۴ ساعت است، بنابراین شب‌مانی در این مکان می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. با این کار، نه‌تنها استراحت کافی خواهید داشت، بلکه از زیبایی‌های طبیعی این منطقه نیز بهره‌مند می‌شوید.

 مسیر صعود به قله تفتان از پناهگاه صبح

مسیر صعود به قله تفتان از پناهگاه صبح کاملاً پاکوب و مشخص شده است. در ابتدای این مسیر، شما از یک ناحیه شنی عبور می‌کنید و سپس به تخته‌سنگ‌های آتشفشانی می‌رسید. در این بخش، شیب مسیر کمی بیشتر می‌شود و به دلیل وجود گازهای گوگرد، بهتر است از ماسک استفاده کنید.

بعد از عبور از مناطق سخت، مسیر بالاخره به یک ناحیه مسطح نزدیک قله می‌رسد. در اینجا، مسیر به دو قسمت تقسیم می‌شود: یکی به سمت قله مادرکوه و دیگری به سوی قله نرکوه می رود. قله مادرکوه که قله اصلی تفتان است، به خاطر وجود گازهای گوگرد به راحتی قابل شناسایی می‌باشد. در این ناحیه باید بسیار مراقب باشید و از ماندن طولانی‌مدت در معرض این گازها خودداری کنید.

بعد از حدود ۳ تا ۴ ساعت کوه‌پیمایی از پناهگاه صبح، به قله می‌رسید. در اینجا می‌توانید از چشم‌اندازهای شگفت‌انگیز منطقه لذت ببرید و عکس‌های زیبا بگیرید. همچنین باید توجه داشته باشید که وزش بادهای شدید در قله تفتان بسیار رایج است، بنابراین به همراه داشتن لباس‌های گرم و بادگیر لازم است.

پس از سپری کردن مدت زمانی در قله و لذت از مناظر، مسیر بازگشت از همان راه صعود انجام می‌شود. بازگشت شما به پناهگاه و سپس به روستای دره گل خواهد بود. در این مسیر، باید به تخته‌سنگ‌های لغزنده و مناطق شنی توجه کنید و با دقت و احتیاط به پایین حرکت کنید. بهتر است در زمانهایی که در منطقه بارندگی بوده از مسیر دشت ذغال صعود یا فرود انجام شود تا به دلیل لغزندگی و ریزشی بودن تنگ گلو خطری بوجود نیاید.

بهترین زمان و فصل برای صعود به قله تفتان

برای صعود به قله تفتان، نیمه اول فصل بهار، به ویژه ماه‌های فروردین و اردیبهشت، بهترین شرایط جوی و دما را به همراه دارد. در این مدت، آب و هوا به طور ویژه‌ای متعادل و مناسب برای کوهنوردی است، به همین دلیل اکثر کوهنوردان این ماه‌ها را برای صعود انتخاب می‌کنند.

اما در تابستان، تلاش برای صعود به قله تفتان می‌تواند بسیار طاقت‌فرسا باشد، چرا که گرمای شدید ممکن است تجربه سختی را به ارمغان آورد. علاوه بر این، بادهای موسمی که به مدت ۱۲۰ روز می‌وزند، می‌توانند تا ۵ یا ۶ ماه ادامه داشته باشند و این امر می‌تواند صعود در ماه‌های خرداد تا مهر را با چالش‌هایی مواجه کند.

در نیمه دوم پاییز و همچنین فصل زمستان، شرایط برای صعود به دلیل وزش بادهای قوی و وجود یخ در نواحی نزدیک به قله دشوارتر می‌شود. قله تفتان به طور کلی به عنوان قله‌ای برف‌گیر شناخته نمی‌شود، اما احتمال دارد نزدیک قله برف ناگهانی باعث غافل‌گیری شما شود، بنابراین آمادگی لازم برای چنین وضعیتی ضروری است. اگر قصد دارید در پاییز یا زمستان به قله تفتان صعود کنید، باید برای مواجهه با بادهای سرد و شرایط سخت به خوبی آماده شوید.

چرا باید از کوه تفتان در زاهدان بازدید کنید؟

کوه تفتان با ویژگی‌های ویژه‌ای که دارد، به یکی از بهترین مقاصد کوهنوردی و صخره‌نوردی در ایران تبدیل شده است. در اینجا به برخی از جذابیت‌های این منطقه می‌پردازیم:

1. آتشفشان فعال: کوه تفتان یکی از آتشفشان‌های فعال کشور است و مشاهده دهانه‌های آتشفشانی که گاز گوگرد و دود از آن‌ها متصاعد می‌شود، تجربه‌ای منحصربه‌فرد است. این فرصت را نباید از دست داد؛ هر ایرانی باید حداقل یک بار قدرت شگفت‌انگیز طبیعت را در این منطقه تجربه کند.

2. آشنایی با فرهنگ محلی: در مسیرتان به تفتان، حتماً شهرستان خاش را نیز مشاهده کنید و با مردم بلوچ آشنا شوید. این ملاقات‌ها می‌تواند تجربیات فرهنگی جالبی را برای شما به ارمغان بیاورد.

3. چشمه‌های آبگرم درمانی: آب چشمه‌های گرم این منطقه خواص درمانی زیادی دارد و می‌تواند به تسکین دردهای استخوانی کمک کند. بنابراین، هنگام بازدید از کوه تفتان، ساعتی را به استراحت در چشمه‌های آب گرم اختصاص دهید و از فواید آن بهره‌مند شوید.

4. تنوع گیاهی: هنگام صعود به دامنه کوه، به گونه‌های گیاهی مختلفی که در این منطقه می‌روید، توجه کنید. اینجا گیاهان دارویی فراوانی پیدا می‌شود که ممکن است همیشه به دنبالشان بودید. درختچه‌هایی مانند بادام کوهی، گز و همچنین بوته‌های آویشن، کاسنی و ریواس را در اینجا می‌بینید که هرکدام خواص دارویی زیادی دارند.

5. امکانات برای سنگ‌نوردان: اگر شما یک سنگ‌نورد حرفه‌ای هستید، در کوه تفتان دو دیواره معروف سنگ‌نوردی به نام‌های گراش خان و شصت خدا وجود دارد که در اکثر فصل‌های سال می‌توانید از آنها استفاده کنید.

6. چشمه‌ها و باغ‌های طبیعی: در دل کوه و در مسیر قله تفتان، باغ‌های زیبا و چشمه‌های گرم و سرد مختلفی وجود دارد که احتمالاً نمی‌توانید این مقدار تنوع را در هیچ منطقه دیگری از ایران پیدا کنید.

به طور کلی، بازدید از کوه تفتان تجربه‌ای فراموش‌نشدنی و کامل برای طبیعت‌گردان و علاقمندان به ورزش‌های کوهستانی خواهد بود.

ویژگی‌های طبیعی و گردشگری برجسته کوه تفتان زاهدان

کوه تفتان زاهدان به خاطر ویژگی‌های طبیعی خود، یکی از مقاصد جذاب گردشگری به شمار می‌آید. در نزدیکی قله این کوه، سه دریاچه زیبا به نام دریاسر قرار دارد. دو دریاچه در بخش شمالی کوه عمیق‌تر هستند و دارای آب شیرین‌اند، در حالی که سومین دریاچه به لحاظ شوری آب و عمق، تفاوت زیادی با دو دریاچه دیگر دارد و آب آن شور است. چندین رودخانه، از جمله رودهای لادیز و گزد، به این دریاچه‌ها می‌ریزند و آب آنها در فصل‌های بارانی بیشتر و در تابستان کاهش می‌یابد.

از دیگر جذابیت‌های این منطقه، چشمه‌های آب شیرین و آبگرم گوگردی هستند که در اطراف قله و دریاچه‌ها پراکنده شده‌اند. چشمه‌های معروف آبگرم جم چن در شمال غربی قله، چشمه آمنی و چشمه یوسف آباد در غرب قله، و همچنین چشمه برآبک در شمال قله واقع شده‌اند. چشمه ترشاب نیز در نزدیکی روستای ترشاب در جنوب قله تفتان قرار دارد. علاوه بر این، چشمه‌های آبگرم مرغاب در جنوب شرقی قله تفتان، گنج امین در غرب روستای سنگاه و چشمه‌های کولکو، پوچلگی و پاول در سمت شرق قله به این مجموعه چشم‌نواز اضافه می‌شود.

با وجود اینکه کوه تفتان در منطقه‌ای گرم و خشک قرار دارد، در برخی از ماه‌های سال، قله آن پوشیده از برف و یخ می‌شود که نمایی خیره‌کننده به این منطقه می‌بخشد. همچنین، این ناحیه زیستگاه برخی از حیوانات وحشی مانند گرگ و شغال نیز می‌باشد که می‌تواند تجربه‌ای هیجان‌انگیز برای بازدیدکنندگان باشد.

نکات مهم تکمیلی

• مسیر پناهگاه صبح در جبهه غربی، به عنوان یکی از پرطرفدارترین و رایج‌ترین مسیرهای صعود شناخته می‌شود. این مسیر از شیبی متوسط برخوردار است و به طور کلی پاکوب شده و تا حدودی قابل شناسایی است. با این حال، در برخی نقاط این مسیر، بخش‌هایی با خاک نرم و سنگی وجود دارد که ممکن است چالش‌هایی را برای کوهنوردان ایجاد کند. بنابراین، توجه به این ویژگی‌ها در طی صعود ضروری است.
• عبور از تنگ گلو، که یک دره باریک و سنگلاخی است، نیازمند دقت و مهارت ویژه‌ای می‌باشد. زیرا در برخی نواحی این مسیر به شکلی تخته‌سنگی و لغزنده جلوه می‌کند و این امر می‌تواند چالش‌هایی را برای افراد ایجاد کند. بنابراین، توجه به جزئیات و داشتن تجربه لازم در این محیط به‌خصوص ضروری است تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود.
• مسیر بالای پناهگاه به سمت قله دارای شیب بیشتری است و به دلیل وجود گازهای گوگرد، بالا رفتن در این قسمت نیاز به استفاده از ماسک و احتیاط افزون‌تر دارد.
• آب‌وهوای کوه تفتان به‌طور سریع دستخوش تغییر می‌شود و کوهنوردان ممکن است با طوفان‌های ناگهانی و سرماهای غیرمنتظره، به‌ویژه در فصل‌های پاییز و زمستان روبه‌رو شوند. این نوسانات جوی، تجربه صعود را دشوارتر می‌کند.
• در فصل زمستان، احتمال بروز طوفان‌های طاقت‌فرسا و هوای سرد به طور چشمگیری افزایش می‌یابد، که می‌تواند چالش‌های جدیدی در صعود ایجاد کند. در برخی موارد، مدت زمان 3 ساعته‌ای که برای رسیدن به پناهگاه لازم است، ممکن است به 6 ساعت یا حتی بیشتر طول بکشد.
• به خاطر ارتفاع بالا (3940 متر)، کوهنوردان ممکن است با مشکلات ناشی از ارتفاع‌زدگی روبرو شوند. از این رو، داشتن آمادگی جسمانی و تجربه در کوهنوردی در ارتفاعات بالا برای صعود به تفتان بسیار مهم است. کوهنوردانی که به ارتفاعات عادت ندارند، باید سرعت صعود خود را کنترل کنند و در صورت مشاهده علائم ارتفاع‌زدگی، فوری به استراحت یا بازگشت اقدام کنند.
• گازهای گوگردی که از دهانه‌های آتشفشانی آزاد می‌شوند، یکی از تهدیدات عمده کوه تفتان به شمار می‌روند. این گازها می‌توانند به بروز مشکلات تنفسی منجر شوند، بنابراین حتما در نواحی نزدیک به دهانه آتشفشان از ماسک استفاده نمایید.
• وجود تخته‌سنگ‌های ناپایدار و ریزشی، به‌خصوص در نواحی شنی و صخره‌ای، ممکن است صعود را به چالشی دشوار و پرخطر تبدیل کند.