قله سبلان یا سلطان ساوالان

قله سبلان – آتشفشان خاموش

قله سبلان سومین قله بلند ایران و یکی از زیباتربن جاذبه‌های کشور است که جاذبه‌های ارزشمند فراوانی دارد. ارتفاع قله سبلان یا به ترکی آذربایجانی ساوالان ۴۸۱۱ متر است که در قهرست بلندترین قلل ایران پس از قله دماوند و علم‌کوه، سومین قله بلند ایران به شمار می‌رود.

آبگرم‌های طبیعی در دامنه کوه، طبیعت زیبا و منحصربه‌فرد و وجود یخچال‌ها و برف دائمی که موجب ساخت پیست اسکی آلوارس شده، از جمله مهم‌ترین جاذبه‌های این کوهستان هستند.

به علاوه این کوه طبق باور برخی از مردم بومی محل بعثت زرتشت (پیامبر ایران) محسوب می‌شود. حتی در کتاب “چنین گفت زرتشت” اثر مشهور نیچه اشاره‌ای به پایین آمدن زرتشت از کوه سبلان شده است. به همین دلیل این مکان از تقدس خاصی در میان مردم منطقه و به خصوص بومیان و عشایر برخوردار است.

برخی از بومیان منطقه اعتقاد دارند که محل دفن این پیامبر گرانقدر در همین کوه قرار دارد. کوه زیبای سبلان در فاصله ۳۵ کیلومتری غرب شهر اردبیل و ۲۵ کیلومتری جنوب‌شرقی مشگین‌شهر قرار گرفته است.

قله سبلان به شماره ۱۹۴۹۶/۱۲ در فهرست آثار طبیعی ملی کشور ثبت و سند مالیکت آن از ارتفاع بالای سه هزار و ۶۰۰ متری قله سبلان به وسعت شش هزار و ۲۰۰ هکتار به نام سازمان حفاظت محیط زیست صادر شده‌ است.

سبلان در مجموع دارای سه قله مشهور است. بزرگ‌ترین قله به سلطان (سلطان ساوالان) شهره است. دو قله دیگر نیز قله هرم و قله کسری نامیده می‌شوند. سبلان کوهی آتشفشانی و غیرفعال است که از دره قره‌سو در شمال غرب اردبیل شروع شده و در سمت شرقی غربی تا کوه قوشاداغ امتداد دارد.

مخروط آتشفشانی چینه‌ای سبلان را گدازه‌های سطحی به وسعت ۱۲۰۰ کیلومتر مربع اشغال کرده است.

دریاچه سبلان

نکته جذاب در مورد این کوه وجود یک دریاچه زیبای بیضی شکل در بالای قله آن است که گردشگران زیادی را به سوی این قله زیبا جذب می‌کند. ارتفاع دریاچه سبلان ۴۸۱۱ متر است و عمق حدودی ۴۰ متری دارد. این دریاچه در ماه‌های گرم دمایی در حد صفر درجه سانتی‌گراد دارد و آب آن نیز صاف و زلال است.

ابعاد دریاچه ۱۴۰ در ۸۰ متر است که اگر در قسمت جنوبی آن بایستید، ۲۵ متر از سطح دریاچه را می‌توانید اندازه‌گیری کنید. همچنین قسمت جنوبی این دریاچه به دلیل اینکه در تمام طول سال، آفتاب بر آن نمی‌تابد دارای پوشش برف و یخچال است. صخره‌ها و سنگ‌های آتشفشانی عظیمی دور تا دور دریاچه را پوشش داده‌اند که از جنس بازالت، آندزیت و تراکیت بوده و تا درون دریاچه امتداد یافته‌اند. در نتیجه هیچ شیاری درون دریاچه وجود ندارد و آب آن از بارش باران و آب شدن برف قله تأمین می‌شود. درون دریاچه سبلان هیچ موجود زنده‌ای زندگی نمی‌کند. چرا که آب آن، از آبهای بسیار سبک سولفات کلسیم سدیم بوده و در نتیجه دارای سیلیس فراوان است.

این موضوع به شفافیت و آینه‌ای شدن سطح دریاچه کمک کرده است. آب دریاچه در تمام طول سال به جز ماه‌های تابستان از اوایل تیر تا اوایل شهریور یخ بسته است.

این دریاچه با قرارگیری درست در نوک قله و در ارتفاع ۴۸۱۱ می‌تواند به راحتی در میان مرتفع‌ترین دریاچه‌ها قرار گیرد.

دریاچه سبلان با این ارتفاع مابین دریاچه سیبینوکوچا در پرو با ارتفاع ۴۸۳۵ متر و دریاچه ماناسارووار در تبت با ارتفاع ۴۷۲۷ متر قرار می‌گیرد. با این وجود بسیاری از دریاچه‌هایی که در لیست مرتفع‌ترین دریاچه‌های جهان قرار گرفته‌اند، دقیقا در نوک قله کوهی آتشفشانی قرار نگرفته‌اند و از بابت زمین‌شناسی و از این نظر می‌توان دریاچه سبلان را موردی استثنایی دانست.

سنگ عقاب یا قارتال

یکی دیگر از جاذبه‌های سبلان که می‌توان آن را به نوعی نماد سبلان هم دانست، سنگی طبیعی به شکل یک عقاب است. آذری زبان‌ها این کوه را ساوالان می‌نامند و تالش زبانان آن را سفلون صدا می‌زنند.

قارتال یا سنگ عقاب در جبهه غربی قله سبلان و در کنار جانپناه، قرار گرفته است. این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده‌ است.

دسترسی به قله سبلان

رایج‌ترین مسیر صعود به قله سبلان در شمال‌شرقی قرار دارد که از آبگرم شابیل در جنوب شهر لاهرود در جاده اردبیل به مشگین‌شهر شروع و با عبور از پناهگاه یا همان حسینیه سبلان به وسیله یال شرقی به قله منتهی می‌شود. مسیر پناهگاه تا قله سبلان دارای پاکوب است و پرچم‌های راهنما هم در امتداد آن به چشم می‌خورند.

برای صعود به قله سبلان حتی اگر کوهنوردی مبتدی باشید هم می‌توانید این مسیر را به سادگی و طی چند ساعت (در طول تابستان) طی کنید.

مسیر دوم نیز مسیر غربی است که از دریاچه‌ قره‌گل آغاز می‌شود و از هرم چال و یخچال بزرگ می‌گذرد. در مسیر غربی یک پناهگاه نیز وجود دارد.

سخت‌‌ترین راه صعود به قله‌ سبلان جبهه جنوبی سبلان است که از پیست اسکی آلوارس و یال شرقی می‌گذرد. در این مسیر پناهگاهی وجود ندارد، پس باید برنامه‌ حرکت را طوری تنظیم کنید که شب را کنار چادرهای عشایر بمانید.

اگر قصد دارید خود را به چالش بکشید و از سخت‌ترین مسیر عبور کنید، باید مسیر جنوبی را انتخاب کرده و از سمت جنوب قله به سوی آن صعود کنید. بهتر است بدانید که این مسیر هیچ پناهگاهی ندارد و سنگ‌های بزرگی نیز در سر راه قرار گرفته است.

بهترین زمان صعود به قله سبلان از حدود ماه‌های خرداد و تیر تا پایان شهریور است که دمای هوا بالاتر و شرایط جوی مناسب‌تر است.

آب و هوای قله سبلان

در بهار هر سال و بخصوص ماه‌های فروردین و اردیبهشت قله سبلان مواجه با هوای طوفانی است. از ماه‌های خرداد و تیر که فصل صعود به قله سبلان آغاز می‌گردد تا پایان شهریورماه هوا از پایداری بیشتری برخوردار است ولی در تمامی بعدازظهرها غالباً با هوای ابری و باران در ارتفاعات توام است.

آب مصرفی در تابستان و ایام صعود از ماحصل ذوب برف‌های قله فراهم می‌گردد و در پایین‌دست آب بسیار کم می‌باشد. این آب‌ها از 9 صبح شروع به ذوب و جاری شدن و تا ساعت 18 هر روز مجدد یخ می‌زند.

صعود به قله سبلان

برای صعود به قله سبلان از جبهه شمالی باید از شهر لاهرود واقع در جاده اردبیل به مشگین‌شهر به سمت جنوب پیش رفته تا به آبگرم “شابیل” برسید. در سال‌های اخیر با ایجاد راه ماشین رو به پناهگاه به مسیر اصلی صعود قله سبلان تبدیل شده است.

از آبگرم شابیل تا پناهگاه را می‌توان با لندرورهای کرایه‌ای در مدت نیم‌ساعت و یا پیاده در مدت چهار تا پنج ساعت طی کنید. از این طریق می‌توانید از یکی از مسیرهای جبهه شمالی مسیر شمال‌شرقی (مسیر پناهگاه به قله)، مسیر یخچال کوچک، مسیر یخچال شمالی برسید.

مسیر شمال‌شرقی قله سبلان (پناهگاه سبلان)

رایج‌ترین مسیر برای صعود به قله سبلان مسیر شمال‌شرقی یا پناهگاه سبلان است. این مسیر برای کوهنوردانی که اولین صعودشان بوده و راهنما هم ندارند بهترین مسیر می‌باشد.

وجود راه ماشین‌رو تا پناهگاه سبب شده اغلب کوهنوردان ناآشنا به محل، به راحتی خود را به پناهگاه برسانند. ارتفاع پناهگاه سبلان در حدود 3700 متر است و از طرف دیگر مسیر پناهگاه تا قله کاملا پاکوب بوده و مشخص است و در بیشتر قسمت‌های مسیر پرچم‌های راهنما وجود دارد.

برای صعود به قله از طریق یال شرقی بعد از پناهگاه با عبور از شیب‌های تند سنگلاخی ارتفاع گرفته در حدود 4700 متری از شیب کلی آن کاسته شده و در محل موسوم به سنگ محراب با شیبی ملایم به دهانه آتشفشان و دریاچه زیبا و با شکوه آن می‌رسید که قله سبلان محسوب می‌شود.

مسیر دیگر برای رسیدن به پناهگاه سبلان که زیباتر و خلوت‌تر از مسیر شابیل است مسیر قوتورسویی است. در این مسیر باید مبدأ حرکت به سمت پناهگاه را آبگرم قتورسویی انتخاب کرد.

قوتورسویی آبگرم بسیار جالب و کم نظیری است که در نزدیکی شابیل قراردارد. قبل از رسیدن به خود قوتورسویی و وقتی جاده به طرف شمال پیچید و از سبلان دور می‌شود، باید از اتومبیل پیاده شده و وارد دره قوتورسویی شده و در مسیر جنوب و به طرف سبلان حرکت کرد.

این دره بسیار زیبا بوده و علاوه بر سرسبزی دارای آبشاری جالب نیز می‌باشد. چشمه گوگردی هم با آبدهی بالا درون دره وجود دارد که برخلاف قوتورسویی آب آن سرد بوده و در نوع خود جالب است. پس از حدود نیم ساعت پیاده‌روی در داخل دره به چشمه کوچکی خواهید رسید که در طرف راست رودخانه قرار دارد.

در این نقطه باید در جهت غرب از دره خارج شوید و از چند شیب بالا رفته و بطرف چپ قله حرکت کنید تا پناهگاه رویت شود. این مسیر هم از قوتورسویی تا پناهگاه نیاز به حدود چهار الی پنج ساعت پیاده‌روی خواهد داشت. از پناهگاه تا قله بسته به سرعت حرکت چهار الی پنج ساعت کوهپیمایی نیاز خواهد بود.

مسیر جبهه جنوبی قله سبلان

پیست اسکی آلوارس مبدا صعود از جبهه جنوبی می‌باشد. پیست اسکی آلوارس از سرعین حدود 30 کیلومتر فاصله دارد و راه آن آسفالت می‌باشد. قبل از رسیدن به پیست اسکی تقریبا 200 الی 300 متر مانده به پیست اسکی آلوارس در سمت چپ راه شوسه عشایر به چشم می‌خورد، که در امتداد کوه بالا می‌روید.

مسیر را می‌توان با ماشین شاسی‌بلند در حدود 20 دقیقه تا محل چای گوزی که اولین چادر عشایرنشین موجود در مسیر که به علی اوباسی شناخته می‌شود و در این محل قرار دارد طی کرد و پیاده حدودا 2 ساعت زمان خواهد برد.

در مسیر جبهه جنوبی هیچ پناهگاه یا جانپناهی وجود ندارد و بایستی برنامه صعود طوری تنظیم شود که بتوان در کنار چادرهای عشایر شب را سپری کرد.

از کنار چای گوزی مسیر اصلی صعود شروع می‌شود که دو مسیر جهت رسیدن به قله وجود دارد، که مسیر اول از منطقه قره مسجد می‌گذرد و بیشتر صعودها از این مسیر است و تا قله بسته به سرعت حرکت 5 الی 6 ساعت کوهپیمایی نیاز خواهد بود.

راه دوم که به مراتب دشوارتر بوده و کمتر کسی این مسیر را جهت صعود انتخاب می‌کند. جبهه جنوبی سخت‌ترین راه صعود به این قله می‌باشد که از سنگ‌های بزرگ تشکیل شده‌ است.

مسیر جبهه غربی قله سبلان

مسیر رضوان دره بسیار زیبا است و برای رسیدن به آن باید از روستای کوهستانی موییل گذشت و در جاده زمین گرمایی ادامه مسیر داد. در مسیر باید از کنار قوردلی گول عبور کرد. این منطقه یکی از زیباترین مناطق اطراف سبلان می‌باشد. در جنوب این  برکه زیبا قله هرم و قله کسری قرار دارند و در روبرو قله سلطان، مغرور و سترگ قد علم کرده است.

سپس در دره‌ای که بین کسری و هرم از یک طرف و ارتفاعاتی که به قله سلطان منتهی می‌شوند، از طرف دیگر قرار دارد ادامه مسیر می‌دهیم. این دره به هرم چال معروف است و ادامه آن به یخچال عظیم هرم منتهی می‌شود.

برای رسیدن به جانپناه سبلان باید از جهت جنوب از این دره خارج شده و وارد دره دیگری شد موسوم به آیی یاتاقی که ادامه مسیر به جانپناه ختم می‌شود.

طبیعت سبلان

دامنه‌های این کوهستان در بخش مرکزی از چهار سو به شهرستان‌های مشکین شهر و اهر در شمال، تبریز در غرب، سراب در جنوب و اردبیل در شرق مشرف می‌باشد.

دامنه‌های شمالی سبلان به دره رود قره‌سو و اهرچای و دامنه‌های جنوبی آن به شاخه‌های آجی‌چای منتهی می‌گردد. بنابراین سبلان بخش عمده‌ای از آب‌های حوضه رود ارس و دریاچه ارومیه را تأمین می‌کند. در دامنه‌های سبلان چشمه‌های فراوان آبگرم و آبسرد معدنی وجود دارد از جمله موئیل سویی، شابیل، قوتورسویی و … که در فصول مختلف مورد استفاده اهالی مشکین‌شهر و گردشگران قرار می‌گیرد.

سبلان با رودها، یخچال‌های دائمی و طبیعت بکر، نمونه‌ای است از هنر بی‌همتای خالق آن. در زبان گیلکی “سَه” یعنی بالا، “وَ” یعنی برف و “لون” یعنی لانه. بنابراین سَوَلون را می‌توان آشیانه بلند برف نیز دانست.