قله قاش مستان یا بیژن 3 بلندترین قله رشته‌کوه دنا و نیز رشته‌کوه بزرگ زاگرس می‌باشد. رشته‌کوه دنا، بلندترین کوه و بزرگترین چین‌خوردگیِ رشته‌کوه بزرگ زاگرس محسوب می‌گردد.
دنا دارای خط‌الرأسی به طول تقریبا 90 کیلومتر است و بین سه استان کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و فارس واقع شده است. ارتفاع قله قاش مستان 4450 متر می‌باشد که بلندترین قله در رشته‌کوه دنا است.
رشته‌کوه دنا دارای 49 قله بالای 4000 متر می‌باشد. دنا با بزرگترین مجموعه قله‌های 4000 متر در ایران همچون گوهری بی‌همتا در میان رشته‌کوه‌های ایران می‌درخشد.
بر خلاف تصور رایج، دنا یک قله نیست؛ بلکه رشته‌کوهی در زاگرس است که از شمال‌غربی تا جنوب‌شرقی کشیده شده است و به سه رشته اصلی و یک رشته فرعی عمودی توسط سه گردنه بیژن، مورگل غربی و پوتک تقسیم می‌گردد.
رشته‌کوه زاگرس زیبایی و آبادانی را از شمال‌غرب تا جنوب‌شرق به ایران ارزانی داشته است. رشته‌کوه‌های دنا، زردکوه و اشترانکوه سه مجموعه چهارهزاری در زاگرس هستند که بهشتی زیبا برای طبیعتگردان ایجاد نموده‌اند و کوهنوردان را از سراسر ایران به سوی خود فرا می‌خواند.
رشته‌کوه دنا از 20 کیلومتری شرق یاسوج آغاز شده و تا 70 کیلومتری شمال‌غرب آن ادامه می‌یابد. این کوه از شمال غرب (روستای کتا) آغاز و به سمت جنوب‌شرق (منطقه کاکان) امتداد یافته است که بیش از 80 کیلومتر طول دارد و دارای 15 کیلومتر پهنای متوسط است.
بلندترین قله رشته‌کوه دنا ، قله بیژن 3 ( قله قاش مستان )، 4450 متر ارتفاع دارد و در 35 کیلومتری شمال‌غربی یاسوج قرار دارد. شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا در دامن این کوه جای گرفته است.
با توجه به طول زیاد و ارتفاعات گوناگون، بارش سالانه در این کوه از 600 تا 1800 میلی‌متر متغیر است و رودهای بسیاری از آن سرچشمه می‌گیرند که در میانشان می‌توان از بشار، خرسان، ریگان، ماربر، مهریان، کوه گل، دیاشم، سریز، تیزاب و دژکرد نام برد.
رشته مرکزی دنا
رشته مرکزی دنا، از گردنه بیژن به ارتفاع 3200 متر تا گردنه مورگل غربی به ارتفاع 4100 متر ادامه دارد و دارای 18 قله بالای 4000 متر است، بلندترین قله رشته‌کوه دنا و همچنین رشته‌کوه زاگرس قله قاش مستان یا همان قله بیژن 3 است.
قلل دیگر این رشته از گردنه بیژن به ترتیب عبارتنداز: بَردآتش، سی‌چان 1، 2 و 3، حوض‌دال، کرَسُمی شرقی، کَرسُمی غربی، تنگه‌راه (حرا)، بیژن 1 (ماش)، کپیری، بیژن 2 (برج آسمانی)، قِزِل قله، هِرم، کیخسرو، بن‌رو، بیژن 3 (قله قاش مستان)، قبله، مورگل، مورگل غربی (پازنک) و مورگل شمالی.
در جناح مركزی دنا قله مورگل نيز از محور روستای كرمی در كنار جاده ياسوج – ميمند می‌توان در مسير رودخانه كره تا نومون اول رسيد و از مسير تنگ زولدون از ديواره زير قله صعود كرد و ابتداء به قله کل گردل رسيد و سپس به سمت شرق و از روی خط‌الرأس اصلی حركت نمود و به قله مورگل ( دومين قله دنا ) رسيد. ارتفاع قله مورگول 4425 متر می‌باشد.
از ديگر قله‌هايی كه در جبهه مركزی قرار دارند و از جنوب و از مبدأ سی‌سخت می‌توان به آنها صعود كرد سیچانی و بردآتش هستند كه از دو مسير گردنه بيژن و دره سیچانی قابل دسترسی هستند كه در مدت يک روز می‌توان به آنها صعود كرد.
رشته شمال‌غربی دنا
این رشته را که اصطلاحاً جناح غربی گفته می‌شود، از گردنه مورگل غربی و قله‌های کاسه خفر شروع و به قله کل قَدویس ختم می‌گردد که دارای 21 قله بالای از 4000 متر است.
قلل رشته شمال‌غربی دنا به ترتیب از گردنه پوتک عبارتنداز:
- قلل کاسه خفر شامل: کل گردل، تل گردل و لوکوره
- قلل کاسه پوتک شامل: پوتک، ایستگاه، قلات بزی و آب سپاه و فردای قیامت
- قلل کاسه خرسان شامل: خرسان شرقی، خرسان غربی، کل فرهاد، کل چال ولی
- قلل سه قپه شمالی شامل: کل شیدا، کل بلبل و کل قدویس
- کل پازنی، کل شور و چات سوز
این منطقله بکرترین و دور از دسترس‌ترین قلل دنا را در خود جای داده است. تنها چند مسیر محدود برای رسیدن به ارتفاعات این بخش وجود دارد که بیشتر آنها نیز در زمستان غیرقابل استفاده هستند.
در مورد صعود زمستانی برخی از قلل بخش غربی دنا اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به احتمال بسیار قوی برخی از قلل این بخش از جمله قلات بزی، خرسان شرقی، خرسان غربی و چال وهلی در زمستان صعود نشده‌اند.
رشته فرعی شمال دنا
این رشته کمتر شناخته شده و کمتر مورد صعود قرار گرفته است، دارای 4 قله بالای 4000 متر است که به نام اهرام لوُکوره نیز خوانده شده‌اند. قلل این مسیر به ترتیب از روستای خفر عبارتنداز: حوض‌دال شمالی، آب اسپید، کل اُواَرزنی و کَل اَسد که به گردنه پوتک ختم می‌گردد.
رشته جنوب شرقی
این رشته را اصطلاحاً جناح‌شرقی می‌گویند که از گردنه بیژن و قله برف کرمو (4111 متر) آغاز شده و تا قله پازن پیر به ارتفاع 4280 متر ادامه دارد و دارای 9 قله بالای 4000 متر به نامهای: برف کِرمو، نمک، کل خرمن، نول شمالی، نول جنوبی، قاش سرخ، تاپو، رمُبسه و پازن پیر است.
برای صعود به پازن پير كه بلندترين قله جناح شرقی دناست می‌توان از مسير تنگ كبوتری در جاده ياسوج ـ دهستان كاكان نيز گذشت و از مجرای تنگ خرسی از جناح شرقی قله صعود كرد و به قله رسيد.
البته مسير اصلی و عمومی صعود به اين قله از مبدأ چشمه آب نهر واقع در جاده ياسوج به كاكان می‌باشد. که ابتدا از کوه‌های چال کلاغ و سپس از گردنه خطير سوخته می‌گذريم و سپس به منطقه گاودانه در پايه اصلی صعود به کوه دنا می‌رسيم.
قله قاش مستان یا بیژن 3 بلندترین قله دنا
قله قاش مستان با ارتفاع 4450 متر بلندترین قله دنا محسوب می‌گردد که پس از قله حوض دال بیشترین آمار نفرات صعودکننده را داراست. سابقه اولین صعود به قله قاش مستان به سال 1333 توسط پیشکسوت کوهنوردی ایران آقای جلیل کتیبه‌ای برمی‌گردد.
وجه تسمیه قله قاش مستان
عشایر و محلی‌های لرزبان به مکان‌های تجمع شبانه و ظهرگاهی کل و بزهای وحشی ” قاش ” می‌گویند. به گونه نَر علاوه بر کَل، پازن نیز گفته می‌شود. پازن‌ها در فصل جفتگیری به این مکان‌های تجمع بزها رفته و برای انتخاب گونه ماده به رقابت با سایر نرها می‌پردازند.
کوبیدن سُم‌ها بر روی صخره‌ها و سر و صدای ایجاد شده از این بابت، یکی از دلایل نامیدن کَل‌ها به نام پازن است. این مراسم به گونه‌ای صورت می‌گیرد که گویی نَرها مست و مدهوش جفت‌یابی هستند و بدنبال جفت خود می‌گردند. لذا با این تفسیر ” قاش ” را به مکان تجمع کل و بزها و ” مستان ” را به جمع کل‌های مست جفت‌یابی نسبت داده و این کوه را ” قاش مستان ” نامیده‌اند.
راهنمای صعود به قله قاش مستان یا بیژن 3
رایج‌ترین و ساده‌ترین راه صعود به قله قاش مستان از روستای خفر پادنا آغاز می‌شود. از روستا دو مسیر به جانپناه وجود دارد. مسیر سمت چپ کوه‌دژ که مسیر ساده‌تر و کوتاه‌تر است و مسیر سمت راست کوه‌دژ یا مسیر آبشار، که طولانی‌تر ولی باصفاتر است.
از روستا و در میان باغهای سیب، آلو، گردو و سپیدار، مسیر دره آبشار را در پیش بگیرید و بعد از حدود 5 ساعت کوهپیمایی و گذر از بالا دست آبشار بزرگ خفر، به جانپناه قاش مستان در ارتفاع 3000 متری خواهید رسید.
آب برفچال قاش مستان از کنار جانپناه می‌گذرد لذا برای تهیه آب مشکلی نخواهید داشت.
ظرفیت جانپناه قاش مستان محدود است بنابراین معمولا باید چادرها را در جوار جانپناه برپا نمایید و شبی پرستاره را در جبهه شمالی خط‌الرأس مرکزی دنا سپری کنید.
با توجه به پیدا نبودن جانپناه در مسیر حتما باید با راهنما و اطلاعات کافی مسیر را پیمود. البته از تنگ آبشار خفر نیز از بین باغ‌ها مسیری به جانپناه وجود دارد که راه آن از مسیر تنگ‌هال غریبون دورتر است ولی با صفا و پرآب‌تر است.
صبح روز بعد مسیر قله را در پیش گرفته و بعد از 6 ساعت یخچال بزرگ و پربرف قاش مستان را پشت سر بگذارید در اینجای مسیر استفاده از کرامپون یا یخشکن جهت ایمنی صعود توصیه می‌گردد.
سپس به زیر قله می‌رسید گرچه یک ساعت انتهایی مسیر، پر شیب و ریزالی است و با توجه به ارتفاع بالای 4000 متر کمی خسته‌کننده می‌نماید اما نمای قله زیبای مورگل و آبشارهای یخ‌زده در میان صخره‌های خشن زیر قله‌ها، خستگی را از تن بیرون می‌کند.
به خط‌الرأس که برسید باد شدیدتر خواهد شد. قدم‌های آخر را که بردارید به قله زیبای قاش مستان این بلندترین قله زاگرس می‌رسید. از روی قله می‌توانید خط‌الرأس دنا را از شرقی‌ترین قله “پازن پیر” تا غربی‌ترین قله “کل قدویس” تماشا کنید.
از فراز قله قاشمستان قلل کل خرمن باشکوه، نول‌ها، برف کرمو، حوض‌دال، مورگل، قلل کاسه خفر و همینطور قله‌هایی که آرام و با غرور به دوردست‌ها می‌نگرند دیده می‌شوند.
در این میان باید دقت داشته باشید که اگر موفق به صعود شده‌اید قبل از ساعت 14:30 دقیقه آماده بازگشت به سمت پناهگاه شوید و اگر تا قبل از ساعت 14 موفق به صعود به قله نشده‌اید ریسک نکنید و قید صعود به قله را بزنید و بازگردید، چرا که مسیر طولانی و خسته‌کننده‌ای بر روی یخچال در پیش دارید. مسیر بازگشت از یخچال را در پیش بگیرید و قبل از غروب آفتاب خود را به جانپناه برسانید.
شب را در جانپناه به استراحت بپردازید و صبح روز بعد مسیر روستای خفر را از مسیر پاکوب در پیش بگیرید ( مسیر آبشار برای بازگشت توصیه نمی‌شود ) و با گذشتن از کنار جویبارها و آبشارهای متعدد به روستا رسیده و ناهار را نیز می‌توانید در سفره‌خانه سنتی روستای خفر میل کنید و به صعود خود خاتمه دهید.
مسیر دیگر صعود قله قاش مستان در دنباله صعود رشته و قله بن‌رو می‌باشد که می‌توان از مسیر کوهپیمایی روی گردنه بن‌رو با صرف 30 دقیقه زمان به گردنه مورگل رسید و از آنجا به قله قاش مستان دست یافت.
راه دیگر که فنی می‌باشد و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، راه صعود جنوبی از روی گردنه بن‌رو درست زیر قله قاش مستان است که حدود 15 متر در انتهای صخره‌های مسیر احتیاج به حمایت با طناب دارد، و از روی گردنه طی 30 دقیقه به قله می‌رسیم.
نکات مهم برای صعود به قله قاش مستان ( بیژن 3 )
- مردم روستای خفر بسیار مهمان نوازند و در روستا امکان اقامت وجود دارد؛
- در سفره‌خانه سنتی کیخسرو امکاناتی از قبیل پارکینگ و اتاق‌هایی برای اسکان وجود دارد. شماره تماس: 09136270507 و 03153574405 آقای عمادی؛
- خانه کوهنوردان برج آسمان در روستای خفر پذیرای کوهنوردان است. تلفن تماس 03223672148؛
- در صورت لزوم می‌توان برنامه صعود به قله را از روستا به صورت یک روزه سنگین نیز اجرا کرد و با کوله سبک صبح زود از روستا حرکت کرد و شب به روستا بازگشت؛
- داشتن کرامپون و یخشکن و کفش کوهنوردی مناسب برای صعود به قله در فصل بهار ضروری است.
غارها و چشمه‌ها و رودخانه‌های رشته‌كوه دنا
كوه دنا سه غار دنگزلو، نول، غار يخ و چشمه‌های زيادی دارد كه از جمله آنها به چشمه ميشی، شرنيک و اسپيد به عنوان مهم‌ترين چشمه‌های آن می‌توان اشاره كرد. از میان رودخانه‌هایی که از این قله سرچشمه می‌گیرند می‌توان از ریگان، ماربر، میریان، کوه گل، سریس، تیزاب و دزکرد نام برد.
حيات وحش رشته‌كوه دنا
حيات وحش اين منطقه نيز در گذشته غنی بوده و تنوع وحوش در كليه مناطق دنا كاملا مشهود بوده است.
خرس‌های قهوه‌ای بزرگ، كبک دری، عقاب، كركس، هما، پلنگ، گرگ، گربه وحشی به ويژه گونه سياه گوش، سمور، راسو، سنجاب ايرانی، شاهين، بحری، كبک، سنگ چشم، كمركوهی، چكاوک (انواع كيسه‌دهان)، بز و پازن از گونه‌های مختلف جانوران دنا هستند. كل، قوچ و ميش نيز در منطقه حفاظت شده دنا در حال ازدياد نسل هستند.
پوشش گیاهی دنا
بلوط، ارزن، بادام وحشی، گلابی وحشی، بيد و پوشش علفی و بوته‌يی شامل گون، علف پشمكی، جو وحشی، پياز كوهی و ريحان كوهی.
ویژگی‌های جغرافیایی
شهرستان دنا در 35 کیلومتری شمال غربی یاسوج به مرکزیت شهر سی‌سخت به ارتفاع 2200 متر از سطح دریا قرار دارد، این شهرستان 63 روستا دارد كه 51 روستا در قسمت جنوبی و 12 روستا در قسمت شمالی آن واقع شده‌اند.
طول خط‌الرأس هوايی آن 80 كيلومتر است كه قله با ارتفاع بيشتر از 4000 متر از سطح دريا آن را شكل داده‌اند. اختلاف ارتفاع پايين‌ترين نقطه‌های كوه‌پايه تا قله‌ها گاه تا 3000 متر می‌رسد.
جبهه جنوبی دنا، ديواره‌ای و كوه‌پايه‌های آن پوشيده از جنگل‌های بلوط است (سمت شرقی و شمال شرقی استان كهكيلويه و بويراحمد) و جبهه شمالی آن، خشک و نيمه خشک است (جنوب استان اصفهان و شمال غربی استان فارس) برای سهولت مطالعه، در طرح پژوهش و شناسايی منطقه دنا، كه توسط محققان N.G.O.
كانون پژوهش و شناسايی زاگرس (كانون سبز فارس) و به مدت پنج سال انجام شد كوه دنا براساس وضعيت توپوگرافی منطقه و سهولت مبادی صعود به قلل آن به 4 قسمت تقسيم شده كه از جبهه شمال غربی شروع می‌گردد.
شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا از استان کهگیلویه و بویراحمد است که در فاصله 35 کیلومتری از یاسوج مرکز این استان قرار دارد. برای رفتن به یاسوج می‌توان از استان خوزستان از راه بهبهان و از استان فارس از راه شیراز و یا اقلید و از استان چهار محال و بختیاری از راه لردگان و از استان اصفهان از راه سمیرم استفاده کرد.
در چند سال گذشته به‌دليل افزايش جمعيت، سلاح‌های غيرمجاز، توسعه راه‌ها و شكار و صيد بی‌رويه، جمعيت وحوش در اين منطقه تا حد زيادی كاهش يافته است.
كوه‌های بلند زيباترين، تماشايی‌ترين و باهيبت‌ترين تجلی دستگاه آفرينش به‌شمار می‌روند؛ كوه دنا و شهرستان دنا به‌دليل ارزش‌های متعدد، كوهستانی بودن و وجود عشاير زياد در دامنه‌های آن، اهميت ويژه‌ای برای مردم استان و كشور دارد.
«سی‌سخت» در دامنه‌های دنا در 36 كيلومتری مركز استان مانند نگينی سبز بر دامنه این رشته‌كوه است كه آب و هوای بسيار مطبوع و معتدل كوهستانی دارد و در ميان كوه‌های سر به فلک كشيده، چشمه‌ها، آبشارها، باغهای انگور و گردو و سيب دارد.
منطقه حفاظت شده دنا یکی از غنی‌ترین منابع گیاهان داروئی و غیر داروئی کشور است و منطقه کهگیلویه و دامنه‌های زیبای دنا سرشار از جاذبه‌های طبیعی است. همچنين انگور، سيب، گردو و عسل از سوغاتی‌های اصلی اين شهرستان به‌شمار می‌آيند.
شهر باستانی دينار
شهر باستانی دينار از آثار به‌جا مانده از دوره ساسانی در اين شهرستان است؛ اين شهر باستانی منطقه‌ای بسيار وسيع در زير ديواره جنوب غربی در بويراحمد سفلی است كه اكنون به‌شكل مخروبه درآمده است و اهالی روستاهای اطراف آن از ساروج‌ها و سنگ‌های آن برای ساختمان استفاده می‌كنند.
از نظر تنوع زيستی، اين شهرستان در نوع خود در كشور و حتا در جهان بی‌نظير است كه از تعداد تيره‌های شناسايی شده در اين شهرستان حدود 90 تيره از 150 تيره گياهی كشور 360 تيره گياهی جهان هستند؛ اين در حالی است كه كوه دنا به تنهايی حدود 60 درصد تيره‌های گياهی كشور و 25 درصد تعداد گل تيره‌های گياهی جهان را دارد.
مختصات جغرافیایی برخی نقاط دنا
(این نقاط با GPS اندازه گرفته شده که در ارتفاع‌سنجی در صدی خطا بر اثر تغییرات دما و فشار هوا وجود دارد ولی از ارتفاع‌سنج‌های بارومتریک قدیمی بسیار دقیقتر است)
| ردیف | نام قله | N | E | ارتفاع به متر |
| 1 | قاش مستان | 309 ، 57 ، 30 | 10 ، 26 ، 51 | 4450 |
| 2 | مورگل | 45 ، 57 ، 30 | 29 ، 25 ، 51 | 4437 |
| 3 | حوض دال | 32 ، 54 ، 30 | 48 ، 28 ، 51 | 4350 |
| 4 | برج آسمانی | 47 ،56 ، 30 | 11 ، 25 ، 51 | 4340 |
| 5 | قله قدویس | 149 ،03 ، 31 | 810 ، 20 ، 51 | 4330 |
| 6 | کرسمی شرقی | 25 ، 55 ، 30 | 0 ، 29 ، 51 | 4321 |
| 7 | تنگه راه | 22 ، 55 ، 30 | 41 ، 28 ،51 | 4313 |
| 8 | پازن پیر | 310 ، 47 ، 30 | 96 ، 38 ، 51 | 4288 |
| 9 | کل خرمن | 348 ، 50 ، 30 | 12 ، 35 ، 51 | 4238 |
| 10 | کپیری | 59 ، 55 ، 30 | 13 ، 27 ،51 | 4230 |
| 11 | گردنه مورگل | 127 ، 57 ، 30 | 513 ، 25 ، 51 | 4206 |
| 12 | رمبسه | 429 ، 47 ، 30 | 482 ، 38 ، 51 | 4166 |
| 13 | کرسمی غربی | 37 ، 56 ،30 | 39 ، 26 ، 51 | 4160 |
| 14 | برف کرمو | 878 ، 51 ، 30 | 24 ، 33 ، 51 | 4149 |
| 15 | نول شمالی | 359 ، 49 ، 30 | 784 ، 36 ، 51 | 4134 |
| 16 | نول جنوبی | 437 ، 48 ، 30 | 481 ، 36 ، 51 | 4091 |
| 17 | تاپو | 161 ، 48 ، 30 | 814 ، 37 ،51 | 4068 |
| 18 | نمک | 955 ، 50 ، 30 | 301 ، 34 ، 51 | 4059 |
| 19 | قاش سرخ | 437 ، 48 ، 30 | 844 ، 36 ، 51 | 4025 |
| 20 | آبشار توف شاه | 29 ، 57 ، 30 | 25 ، 25 ، 51 | 3944 |
| 21 | گردنه سی چانی | 26 ، 53 ، 30 | 46 ، 29 ، 51 | 3785 |
| 22 | چشمه توف شاه | 17 ، 57 ، 30 | 15 ، 25 ، 51 | 3438 |
| 23 | گردنه بیژن | 684 ، 52 ، 30 | 446 ، 31 ، 51 | 3208 |
| 24 | رگ شاه | 0 ، 57 ، 30 | 02 ، 25 ، 51 | 2817 |
| 25 | منطقه بن رو (باوی) | 14 ، 56 ، 30 | 15 ، 25 ،52 | 2816 |
| 26 | چشمه میشی | 336 ، 52 ، 30 | 327 ، 30 ، 51 | 2639 |
| 27 | روستای سیور | 111 ، 06 ، 31 | 124 ، 25 ، 51 | 2106 |
منابع:
- ویکی‌پدیا
- داود محمدی‌فر. اطلس کوه‌ها و غارهای ایران. تهران: سبزان، 1391
- عباس جعفری. گیتاشناسی ایران جلد اول، کوه‌ها و کوه‌نامه ایران. تهران: گیتاشناسی، 1384
- علی مقیم. کوهنوردی در ایران. تهران: روزنه، 1385
- فریدون اسماعیل‌زاده. راهنمای صعود به قله‌های بلند ایران. الکترونیکی
