علم کوه ( Alamkuh ) قله‌ای در منطقه تخت سلیمان واقع در بخش کلاردشت در استان مازندران است. ارتفاع قله علم کوه 4850 متر می‌باشد که پس از قله دماوند دومین قله مرتفع ایران به‌شمار می‌رود و یکی از ۱۵۱۵ قله بسیار برجسته جهان به‌شمار می‌رود.
شهرت این قله به خاطر دیواره‌ایست که در دامنه شمالی آن واقع است و دارای فنی‌ترین و سخت‌ترین مسیرهای سنگ‌نوردی و دیواره‌نوردی در ایران است. این دیواره در ایران، جایگاهی مانند کی۲ ( K2 ) در جهان را داراست.
منطقه تخت سلیمان با 47 قله بالای 4000 متر و داشتن یخچالهای متعدد، برف‌چال‌ها و دیواره‌هایش مشهورترین ارتفاعات ایران و نامی آشنا برای کوهنوردان داخلی و خارجی است.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
موقعیت جغرافیایی علم کوه
علم کوه در ۲۰ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان کلاردشت و در استان مازندران قرار گرفته است. کلاردشت نزدیکترین شهر استان مازندران به این منطقه و پراچان و طالقان نزدیکترین شهرها در استان البرز به علم کوه هستند. از جبهه شمالی این کوه مشرف به کلاردشت و در جبهه جنوبی نیز این کوه مشرف به طالقان است.
نامگذاری علم کوه و تخت سلیمان
در خصوص ریشه نام این منطقه روایات مختلفی ذکر شده است که غالب آن منسوب به دوران زندگی سلیمان می‌باشد. این افسانه‌ها بیشتر به علت وجود الوارهایی که در بالای قله وجود دارند بوجود آمده‌اند.
صنیع‌الدوله در کتاب مرآت‌البلدان این خصوص می‌نویسد: «در تنکابن کوهی است مشهور به تخت سلیمان که صعود به قله آن سواره متعذر و برای پیاده‌رو در وسط تابستان ممکن ولی متغیر است.
در قله کوه به طور شیروانی از چوب عمارتی است که جای دو نفر می‌شود. مشهور است که حضرت سلیمان بالای این کوه آمده است. در زیر شیروانی مستور از سنگ، شکلی است شبیه مار، سکنه گویند این مار را حضرت سلیمان سنگ کرده است».
معرفی قله علم کوه
بنابر یکی از روایت‌های محلی که نسل به نسل در بین اهالی منطقه منتقل شده، سلیمان به خواستگاری بلقیس رفت. بلقیس از سلیمان خواست برای شب زفاف، حجله گاهی در مکانی که از همه نقاط بلندتر و سردتر باشد محیا کند.
سلیمان همه جانوران را مأمور کرد که به جستجوی سردترین نقطه بروند. شب هنگام همه جانوران جز هدهد بازگشتند و خبر دادند که نتوانستند بلندترین و سردترین نقطه را بیابند.
آن شب از هدهد خبری نشد و روز بعد، هدهد ساعتی بعد از طلوع خورشید مراجعت کرد و خبر آورد که: «به مکانی برخورده که از همه‌جا بلندتر و سردتر که از سرما بال‌هایم یخ بست. ناچار آن شب را با مرارت در آنجا بسر بردم و پس از تابش آفتاب و باز شدن یخ‌های بال‌هایم خود را به اینجا رساندم.» سلیمان دستور داد در آنجا قصری بنا کردند و شب زفاف را با بلقیس در آنجا بسر برد.
قله علم کوه با ۴۸۵۰ متر ارتفاع که عنوان دومین قله مرتفع ایران بعد از دماوند را داراست، مانند مرکز هشت‌پایی است که خط‌الرأس‌های بسیاری به آن وصل شده‌اند:
- خط‌الرأس قلل کورماکو ـ کالاهو ـ کلجاران ـ سیاه قوکها ـ رستم نیش ـ دندان اژدها ـ تخت سلیمان ـ شانه کوه ـ گرده آلمانها ـ علم کوه
- خط‌الرأس قلل پسنده کوه ـ سیاه کمان (فرعی) ـ چالون ـ سیاه سنگ ـ شاخک ـ علم کوه
- خط‌الرأس قلل زرینه کوه ـ آلانه سر ـ لشگرکها ـ گردونکوه ـ مناره ـ ستاره ـ خرسان جنوبی ـ ویرانه کوه ـ خرسان شمالی ـ علم کوه
- خط‌الرأس قلل اویدر ـ دیوچال ـ سامان ـ دشت حصارچال ـ مرجیکش ـ علم کوه
- خط‌الرأس قلل هفت خوان ـ خرسان جنوبی ـ خرسان شمالی ـ علم کوه
- خط‌الرأس فرعی انگشت خدا ـ نگین علم تا علم کوه
- خط‌الرأس فرعی تنگه گلو ـ سیاه سنگ ـ علم کوه
- خط‌الرأس فرعی میان سه چال ـ شانه کوه ـ گرده آلمانها ـ علم کوه
اکثر این قلل بالای ۴۰۰۰ متر بوده و صعود هر کدام یک برنامه کوهنوردی محسوب می‌شود.
دیواره علم کوه
در جبهه شمالی این قله، دیواره‌ای به طول ۶۵۰ متر وجود دارد که یکی از زیباترین و مشکل‌ترین دیواره‌های دنیا به‌شمار می‌رود.
جبهه شمال – شمال شرقی قله علم کوه از یک دیواره تقریباً 650 متری گرانیتی تشکیل شده. در منابع مختلف گاهی ارتفاع این دیواره 800 متر ذکر شده که با احتساب یخچال علمچال به ارتفاع تقریبی 150 متر می‌باشد که در پای این دیواره با شیب نسبتاً تندی به دیواره میرسد.
جنس این دیواره از نوع گرانیت متخلخل و به رنگ حنایی روشن است. از دیرباز قله علم کوه و دیواره آن مورد توجه کوهنوردان بوده است. نه تنها کوهنوردان ایرانی، بلکه کوهنوردان آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، ایتالیایی و … نیز بر روی مسیرهای متعدد این دیواره صعود انجام داده‌اند. مسیر گرده آلمانها – فرانسویها از اولین مسیرهای گشوده شده روی گرده این دیواره می‌باشد.
از مسیرهای دیواره علم کوه می‌توان به مسیرهای زیر اشاره کرد:
- هاری روست
- آرش
- کرمانشاهیها
- احسان
- ایتالیاییها (کریستال فال)
- ایرانیها
- لهستانیها 48
- راژیا (به معنای دشت، نام قدیم قزوین)
- کرجیها
- همدانیها 67 و 69
- فرانسویها
- لهستانیها 52
- شکوه
- بامداد
- اراکیها
- تبریزیها
مسيرهای صعود به علم کوه
با توجه به ارتباط علم کوه با کوه‌های اطراف و وجود دیواره و گرده، برای رسیدن به آن راه‌های بسیاری وجود دارد. مسیرهای رایج صعود به قله علم کوه را می‌توان به دو مسیر جنوبی، یک مسیر شمالی و یک مسیر دیواره‌نوردی تقسیم‌بندی کرد.
مسیر جبهه جنوبی علم کوه
مسیر کوهپیمایی که از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، تنگ گلو و حصارچال از سمت جنوبی به قله علم کوه میرسد، ساده‌ترین مسیر صعود به قله علم کوه است که معمولا با شبمانی در دشت حصارچال همراه است.
مسیر جبهه شمالی علم کوه
مسیر کوهپیمایی شمالی هم از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، جانپناه سرچال، علم چال و گردنه سیاه سنگ از سمت شرق به قله علم کوه میرسد. این مسیر به عنوان یکی از سخت‌ترین مسیرهای کوهپیمایی در ایران محسوب می‌شود و غالبا با یک شبمانی در جانپناه سرچال همراه است.
مسیر گرده آلمانها
مسیر کوهنوردی که از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، جانپناه سرچال، علمچال و گرده آلمانها دقیقا از سمت شمال به قله علم کوه میرسد. این مسیر از لحاظ زمانی کوتاه‌تر از مسیر سیاسنگ است ولی نیازمند ابزار فنی می‌باشد و مانند آن، غالبا با یک شبمانی در جانپناه سرچال همراه است.
مسیر دیواره شمالی علم کوه
مسیر دیواره‌نوردی هم از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، جانپناه سرچال، علم چال و دیواره شمالی به قله میرسد که با توجه به تعدد مسیرهای دیواره علم کوه صعود متفاوتی خواهد بود.
ساده‌ترین و بهترین مسیر صعود به قله علم کوه
برای صعود به قله علم کوه مناسب‌ترین و ساده‌ترین مسیر از طریق مرزن آباد به کلاردشت بخش حسن‌کیف و آبادی رودبارک می‌باشد.
در انتهای بخش رودبارک قرارگاه فدراسیون کوهنوردی رودبارک با تمامی امکانات رفاهی قرار دارد. بسیاری از کوهنوردان وارد قرارگاه فدراسیون رودبارک می‌شوند. در اینجا پارکینگ ماشین، سرویس بهداشتی، بوفه، فروشگاهی کوچک برای تهیه لوازم کوهنوردی و اتاق برای خواب و استراحت وجود دارد.
البته با توجه به فصل صعود قرارگاه رودبارک ممکن است شلوغ باشد و یا ظرفیت پارکینگ و اتاق‌هایش تکمیل باشد که بایستی از قبل از طریق تماس هماهنگی‌های لازم را انجام داد.
برخی کوهنوردان برای اقامت قرارگاه ونداربن را انتخاب می‌کنند. قرارگاه ونداربن در ادامه جاده خاکی قرارگاه کوهنوردی رودبارک به سمت تنگ‌گلو و در کنار آبادی ونداربن قرار دارد.
بسیاری از کوهنوردان که قصد صعود از مسیرهای دیواره و گرده آلمانها را دارند از ونداربن برای اقامت استفاده می‌کنند، زیرا مسیر صعود به قله علم کوه از این نقطه جدا می‌شود.
تمامی امکانات رفاهی در ونداربن فراهم است و برای رسیدن به آن از قرارگاه کوهنوردی رودبارک می‌بایست حدود ۱۰ کیلومتر جاده خاکی نسبتا همواری را با ماشین شخصی پیمود. در مسیر چند دو راهی وجود دارد که می‌بایست به آنها دقت کرد.
برای صعود به حصارچال چه وارد قرارگاه رودبارک و چه وارد قرارگاه ونداربن شوید می‌بایست از این نقاط با هماهنگی‌های لازم یک نیسان (ظرفیت تا ۱۲ نفر) و یا یک لندرور (ظرفیت تا ۶ نفر) را هماهنگ کنید تا گروهتان را به ابتدای تنگ گلو برساند. هماهنگی برای ماشین در ونداربن یا رودبارک به راحتی امکانپذیر است.
از قرارگاه کوهنوردی رودبارک حدود یک ساعت و نیم راه خاکی و ناهموار تا ابتدای تنگ گلو وجود دارد. پیمودن این مسیر با ماشین‌های معمولی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
این جاده از اواسط پاییز تا اواخر بهار به دلیل بارش برف و باران و سیلاب‌های منطقه و بهمن مسدود است و می‌بایست از مسیرهای دیگر برای صعود به علم کوه اقدام کرد.
بعد از پیمودن مسیر خاکی با ماشین‌هایی که هماهنگ شدند به ابتدای تنگ گلو یعنی ابتدای مسیر کوهنوردی علم کوه می‌رسیم. از اینجا تا دشت حصارچال از مسیر تنگ گلو عبور می‌کنیم.
پاکوب در مسیر تنگ گلو کاملا مشخص است. یک بار باید از روی عرض رودخانه عبور کرد که پلی چوبی در این محل نصب شده که برای عبور از آن بایستی دقت کرد.
در تنگ گلو معمولا مه وجود دارد لذا بایستی در هنگام کوهپیمایی و برای گام برداشتن در مسیر پاکوب دقت کرد. قسمت عمده تنگ گلو رودخانه در سمت چپ شما قرار دارد.
در ابتدای مسیر تنگ گلو رودخانه در سمت راست شما قرار دارد و بعد از عبور از پل چوبی در ادامه مسیر رودخانه در سمت چپ قرار می‌گیرد.
بعد از حدود دو ساعت کوهنوردی وارد دشت زیبای حصارچال می‌شویم. این دشت به راستی یکی از زیباترین دشت‌های ایران است. ارتفاع حصارچال ۳۴۰۰ متر است. در سرتاسر دشت آب وجود دارد. دور تا دور دشت حصارچال بوسیله کوه‌های ۴۰۰۰ متری احاطه شده از این رو آب و هوایی سرد دارد.
از دشت حصارچال قله علم کوه مشخص نیست. یکی از نمادهای دشت حصارچال قله مناره است که به جهت شکل خاصش جلوه زیبایی به دشت داده و به راحتی قابل تشخیص است.
اگر رو به قله مناره بایستید، مسیر پاکوب قله تقریبا در سمت راست شما می‌شود و قله بین مناره و سمت راست شماست.
اکثر گروه‌های کوهنوردی طوری زمانبندی می‌کنند که شب را در دشت حصارچال بمانند. جا برای کمپینگ و چادر زدن بسیار است و آب هم به وفور یافت می‌شود. معمولا اگر ساعت ۸ صبح از قرارگاه رودبارک حرکت کنید تا قبل از ۳ بعدازظهر در حصارچال هستید و می‌توانید به گشت‌وگذار در دشت، استراحت و عکاسی بپردازید.
صبح روز بعد اگر گروهی هستید که با سرعتی معمولی کوهپیمایی می‌کنید ساعت ۷ صبح زمان مناسبی برای شروع کوهپیمایی به سمت قله است. هم استراحت کافی کرده‌اید و هم در سرمای زیاد صبح کوهنوردی نمی‌کنید. از اینجا با یک کوله سبک، مقداری غذای مقوی و حدود دو تا سه لیتر آب به سمت قله حرکت می‌کنید.
مسیر پاکوب مشخص است اما به جهت اینکه اغلب اوقات در منطقه مه وجود دارد بایستی نهایت دقت را کرد. بهتر است برای بار اول با یک شخص آشنا به مسیر همراه شوید.
با سرعت معمولی بین ۴ تا ۶ ساعت زمان برای رسیدن به قله وقت نیاز است. قله به شرط اینکه مه نباشد و هوا مساعد باشد در یک تا دو ساعت آخر مسیر مشخص است.
زمانی که به قله می‌رسید می‌توانید از مسیر شن اسکی فرود بیاید اما در صورت شلوغی مسیر در تابستان به دلیل ریزش سنگ از بالا دست و مسیر صعود این مسیر شن اسکی نا ایمن است.
همچنین در مسیر شن اسکی بایسیتی به یخچالهای اطراف دقت کرد تا در صورت کافی نبودن دید به طرف آنها منحرف نشد.
مسیر صعود به قله علم کوه
از روی قله یخچال علم چال در روبرو و قله‌های سیاه کمان و چالون کاملا مشخص است. همینطور شاخک‌های علم کوه شکوه بسیار زیبایی دارند. در صورت مساعد بودن هوا قله آزادکوه و قله دماوند نیز به خوبی نمایان هستند.
نمای روی قله به قدری زیباست که دوست دارید ساعت‌ها روی قله بمانید اما قله علم کوه به جهت شکل خاص خود چندان جای نشستن و ایستادن ندارد.
روی قله این نکته را فراموش نکنید که زیر پایتان دومین دیواره مرتفع ایران قرار دارد پس سعی کنید زیاد به پرتگاه نزدیک نشوید و کاملا دقت کنید که سنگی از زیر پای شما به سمت دیواره سرازیر نشود.
حال باید به حصارچال بازگردید. برخی کوهنوردان یک شب دیگر در اینجا استراحت می‌کنند و برخی بلافاصله با جمع‌آوری وسایل به سمت تنگ گلو سرازیر می‌شوند. در هر دو صورت باید با راننده‌ای که شما را به ابتدای تنگ گلو آورده هماهنگ کنید تا برای بازگرداندن شما به رودبارک یا ونداربن آماده باشد.
اگر همان روز صعود قصد بازگشت دارید معمولا بین ساعت ۵ عصر تا ۷ عصر با راننده برای بازگشت هماهنگ کنید.
بعد از ورود به رودبارک یا ونداربن برنامه کوهنوردی شما در دومین قله مرتفع و یکی از زیباترین قله‌های ایران به پایان میرسد اما خاطره آن برای همیشه در ذهنتان باقی می‌ماند.
بهترین زمان صعود به قله علم کوه از نیمه دوم تیرماه تا نیمه دوم مرداد می‌باشد که در این زمان طبیعت منطقه حال و هوایی دیدنی و وصف ناشدنی دارد.
آب و هوای علم کوه
پائیز و زمستان علم کوه مواجه با برف بسیار سنگین و طوفان و بوران و ریزش متوالی بهمن‌های سنگین همراه است بهار هر سال نیز این وضعیت ادامه دارد و در تابستان هوا معتدل‌تر می‌باشد باد غالب از جناح غربی و از منطقه سه‌هزار بر ناحیه می‌وزد و آب مصرفی در سرچشمه‌های متعدد آن به وفور یافت می‌گردد.
منطقه علم کوه چون سبلان دارای یخچالهای بزرگ دائمی است که از هر سوی آنرا دربر گرفته‌اند.
پیش‌بینی آب و هوا قله علم کوه در ارتفاعات مختلف توسط mountain-forecast
در ارتفاع 2000 متر / 3000 متر / 4000 متر / 4850 متر
یخچالهای علم کوه
مجموع یخچالهای علم کوه واقع بر فلاتی مرتفع در ارتفاع تقربی 400 متری در میان قلل گرانیتی تخت سلیمان واقع گردیده‌اند. مجموع قلل تخت سلیمان در استان مازندران بخش کلاردشت حد فاصل دره طالقان و جنگل عباس‌آباد و شهسوار منطقه‌ای بسیار سردسیر و برف‌گیر با قلل مرتفع است که از آن می‌توان به عنوان بزرگترین ناحیه کوهستانی یخچالی در ایران نام برد.
مجموع یخچالهای تخت سلیمان عبارتنداز: سرچال، علم چال، تخت سلیمان، مرجیکش، خرسان، هفت خوان، چالون، شانه کوه و اسپلیت.
پرافتخارترین صعودها
سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ را می‌توان اوج تحول دیواره‌نوردی ایران نامید. در این سال‌ها بود که بزرگانی چون زنده‌یاد حسین طالبی‌مقدم و دیگر کوهنوردان همدانی توانستند رکوردهای صعود دیواره را به طرز بسیار چشمگیری پایین آورده و نهایتاً رکورد عجیب و دست نیافتنی ۳ مسیر در یک روز را به یادگار بگذارند.
از دیگر شاهکارهای صعود این دیواره، بازکردن مسیر همدانیها در ۶ ساعت توسط حسین طالبی‌مقدم است. همچنین صعود سلو حسن نجاریان در سال ۱۳۷۳ از مسیر هاری رست.
منابع:
- مرجع اطلاعات کوهنوردی ایران
- داود محمدی فر. اطلس کوه‌ها و غارهای ایران. تهران: سبزان، 1391
- عباس جعفری. گیتاشناسی ایران جلد اول، کوه ها و کوه نامه ایران. تهران: گیتاشناسی، 1384
- علی مقیم. کوهنوردی در ایران. تهران: روزنه، 1385
- فریدون اسماعیل زاده. راهنمای صعود به قله های بلند ایران
