صعود به قله تفتان

صعود به قله تفتان

 کوه تفتان؛ نماد آتشفشانی سیستان و بلوچستان

کوه تفتان، با ارتفاعی حدود ۴۰۵۰ متر از سطح دریا، یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های طبیعی استان سیستان و بلوچستان و بلندترین قله این منطقه به شمار می‌آید. این کوه که در دسته کوه‌های آتشفشانی قرار دارد، نه تنها به دلیل ارتفاع خود، بلکه به واسطه ویژگی‌های جغرافیایی و زمین‌شناسی منحصربه‌فردش، توجه بسیاری از طبیعت‌دوستان و زمین‌شناسان را به خود جلب کرده است. تفتان در نزدیکی شهر خاش واقع شده و دسترسی به آن از این شهر بسیار آسان است. با وجود ارتفاع چشمگیر، تنها در برخی از ماه‌های سال به دلیل اقلیم گرم و خشک منطقه، پوشیده از برف و یخ می‌شود.

 قله‌های اصلی کوه تفتان

کوه تفتان دارای چندین قله اصلی است که در یک نوار به طول ۱۲ کیلومتر پراکنده شده‌اند. این قله‌ها شامل چهار قله اصلی با سه دهانه آتشفشانی فعال هستند. بلندترین و مشهورترین قله این کوه، قله‌ای است که به نام مادرکوه شناخته می‌شود. این قله به دلیل نزدیکی به دهانه‌های آتشفشانی و خروج گازهای گوگردی از شهرت خاصی برخوردار است. ارتفاع مادرکوه حدود ۳۹۲۰ متر برآورد شده است.

در شرق و شمال شرقی مادرکوه، دو قله دیگر به نام‌های قله صبح و قله زیارت یا چهل تن قرار دارند. فاصله این دو قله از مادرکوه حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر است. اگرچه ارتفاع این قله‌ها تفاوت چندانی با مادرکوه ندارد، اما کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. بر اساس اندازه‌گیری‌های GPS، ارتفاع قله زیارت بین ۳۹۳۰ تا ۳۹۴۰ متر تخمین زده شده و به عنوان بلندترین نقطه تفتان شناخته می‌شود. نام چهل تن برگرفته از افسانه‌ای قدیمی است که بر اساس آن گفته می‌شود چهل سالک مذهبی در این منطقه گم شده‌اند.

در کنار این قله‌ها، قله دیگری با نام نرکوه در شاخک شمال غربی تفتان واقع شده است. این قله که حدود ۱.۵ کیلومتر از مادرکوه فاصله دارد، کمتر صعود می‌شود. ارتفاع نرکوه نیز بین ۳۹۲۵ تا ۳۹۳۰ متر تخمین زده شده است.

مسیرهای صعود به قله تفتان

نقطه شروع اصلی برای صعود به قله تفتان، اردوگاه دره گل در غرب کوه است که در ارتفاع ۲۵۱۰ متری قرار دارد. برای رسیدن به قله، کوهنوردان باید بیش از ۱۴۰۰ متر ارتفاع را طی کنند. مسیر صعود به دلیل وجود دهانه‌های آتشفشانی و گازهای گوگردی نیازمند احتیاط ویژه‌ای است.

دریاچه‌ها و رودخانه‌های اطراف

در اطراف کوه تفتان سه دریاچه کوچک وجود دارد که با نام دریاسر شناخته می‌شوند. دو دریاچه شمالی کم‌عمق بوده و آب شیرین دارند، در حالی که دریاچه دیگر عمیق‌تر بوده و آب آن شور است. علاوه بر این، چندین رودخانه فصلی نیز در مسیر دسترسی به قله‌ها جریان دارند. از میان رودخانه‌های معروف منطقه می‌توان به لادیز و گزد اشاره کرد که در فصل‌های بارانی پرآب هستند اما در سایر زمان‌ها خشک می‌شوند.

ویژگی‌های آتشفشانی تفتان

یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های کوه تفتان، وجود سه دهانه آتشفشانی در بالای آن است که بخارهای گوگردی از آن‌ها خارج می‌شود. این بخارها حتی از فاصله ۱۰۰ کیلومتری نیز قابل مشاهده هستند. خروج گازهای گوگردی نه تنها جلوه‌ای خاص به این کوه بخشیده بلکه خطراتی نیز به همراه دارد. ترکیب این گازها با آب می‌تواند منجر به تولید اسید سولفوریک شود که ماده‌ای بسیار سمی است.

تفتان همچنین آثار گدازه‌های آتشفشانی گسترده‌ای را در خود جای داده است که مساحتی حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهند. اگرچه لایه‌های خاکستر آتشفشانی در این منطقه چندان چشمگیر نیستند، اما ویژگی‌های زمین‌شناسی خاص آن، تفتان را از دیگر کوه‌ها متمایز کرده است.

 تاریخچه فعالیت آتشفشانی

کوه تفتان بخشی از رشته‌کوه آتشفشانی سلطان کوه در پاکستان است و سال‌هاست که فعالیت آتشفشانی آن متوقف شده است. آخرین فوران این کوه به حدود ۶۹۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. نام “تفتان” نیز برگرفته از واژه محلی “تپت” است که به معنای گرما بوده و نشان‌دهنده ماهیت آتشفشانی و حرارتی این منطقه است.

جلوه‌ای طبیعی با افسانه‌ها و زیبایی‌های منحصربه‌فرد

کوه تفتان با نمایی شبیه به زین اسب، یکی از نمادهای طبیعی ایران محسوب می‌شود. علاوه بر ویژگی‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی، افسانه‌ها و داستان‌هایی که پیرامون این کوه نقل شده‌اند، جذابیت آن را دوچندان کرده‌اند. وجود چشمه‌های گوگردی، رودخانه‌های فصلی، دهانه‌های آتشفشانی و مناظر طبیعی بکر، تفتان را به یکی از مقاصد محبوب برای کوهنوردان و طبیعت‌دوستان تبدیل کرده است.